Ziek, maar waarvan?

Ziek, maar waarvan?

Medisch onverklaarbare klachten zijn lastig wetenschappelijk te onderzoeken, en drijven dokter en patiënt tot wanhoop.

Dagelijkse chronische hoofdpijn. Venijnige lage rug- of nekpijn. Niet-aflatende spierpijn, hartkloppingen, dagelijkse buikpijn of chronische vermoeidheid. Van elke drie patiënten in de wachtkamer van de huisarts kampt er eentje met wekenlang durende klachten waar de dokter geen lichamelijke oorzaak voor kan vinden. Naar schatting zijn dat 1 miljoen kinderen en volwassenen in Nederland.

Deze patiënten dolen vaak jarenlang door het medische circuit, op zoek naar een verklaring. De huisarts controleert het bloed op tekorten en infecties, probeert pijnstillers of fysiotherapie, en stuurt de patiënt uiteindelijk naar een specialist. Maar ook de internist, kinderarts, cardioloog, neuroloog of reumatoloog kan bij ruim de helft van de zieken geen medische verklaring vinden.

En dan? Als alle bekende lichamelijke oorzaken voor de klachten zijn uitgesloten, voelt een patiënt zich machteloos. En anders zijn dokter wel. Wat rest zijn vage diagnoses: chronische hoofdpijn, prikkelbare-darmsyndroom, chronisch vermoeidheidssyndroom, fibromyalgie. Voor al deze aandoeningen is sinds een tijdje een nieuwe afkorting: SOLK: somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten.

Huisartsen volgen sinds 2013 een speciale behandelingsrichtlijn voor SOLK, maar het aantal patiënten in deze restcategorie wordt de laatste jaren zeker niet minder. De huisartsen verwijzen de patiënt naar een fysiotherapeut om te leren bewegen met de klachten of naar een psycholoog voor cognitieve gedragstherapie. Als de klachten ernstiger worden kan de patiënt naar een psychiater in een multidisciplinair behandelcentrum. Maar lang niet iedereen komt van zijn lichamelijk onverklaarbare klachten af.

Een verwijzing naar een psycholoog of psychiater schiet veel patiënten in het verkeerde keelgat. Ze voelen zich echt ziek, de klachten zetten hun leven op zijn kop. Sporten, naar school gaan of werken, met vrienden op pad, het gaat allemaal een stuk lastiger met aanhoudende pijn of uitputtende vermoeidheid. En somberheid, angst of een regelrechte depressie ligt op de loer. Dat er geen duidelijke lichamelijke oorzaak is, en het ‘dus psychisch’ is, wekt de suggestie dat het aanstellerij is.

„Deze patiënten zijn echt geen aanstellers, ze voelen die pijn wel degelijk”, zegt Jan van Gijn gedecideerd. De emeritus hoogleraar neurologie hield nog tot 2012 spreekuren op de pijnpolikliniek in het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Negen van de tien patiënten die hij daar zag hadden klachten waarvoor al jarenlang geen biologische oorzaak te vinden was. Vaak ontdekte hij bij doorvragen moeilijkheden thuis, een beginnende depressie of angststoornis. „Deze mensen vertalen hun ongeluk in lichamelijke signalen.”

Over de psyche had hij het nooit. „Ik legde uit dat hun zenuwstelsel te gevoelig staat afgesteld.” Een co-assistent zei ooit dat het klonk alsof zijn opleider het zelf geloofde. „Maar dat is ook zo!” antwoordt Van Gijn.

‘De vergissing van Descartes’ noemde de Amerikaanse neuroloog Antonio Damasio de oude scheiding tussen lichaam en geest. Dat onderscheid bestaat niet, vindt ook psycho-fysioloog Jan Houtveen. Hij onderzoekt al vijftien jaar medisch onverklaarbare klachten. „Het is lichamelijk én psychisch, en ook de omgeving speelt een rol. Het is een bio-psycho-sociaal probleem.”

Het is een grote en dure groep patiënten die in deze vergaarbak ‘onverklaarbare klachten’ belandt. Sinds het VU Medisch Centrum in 2008 een SOLK polikliniek startte, volgden meer ziekenhuizen en instellingen voor de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Gemiddeld gebruiken SOLK-patiënten per jaar 3123 euro aan medicijnen (prijspeil 2007), zo berekenden Nederlandse onderzoekers, aan de hand van een Rotterdamse steekproef (BMC Health Service Research, 17 december 2013). Per jaar gingen deze patiënten gemiddeld bijna 16 keer keer naar de huisarts, ruim 8 keer naar specialist, 14 keer naar de fysiotherapeut, 5 keer naar een alternatieve genezer, ruim twee keer naar de bedrijfsarts en ook ruim twee keer naar een psychiatrische of psychologische praktijk. Jaarlijks kost dit in Nederland pakweg 3 miljard euro.

Ook verzekeraars zijn uit op betere en goedkopere behandelingen voor deze ‘doktershoppers’. Het Innovatiefonds Zorgverzekeraars subsidieert het vorig jaar opgezette online hulpplatform www.gripopklachten.nl, dat Houtveen met hoogleraar Judith Rosmalen coördineert vanuit het Universitair Medisch Centrum Groningen.

SOLK ontstaan door een optelsom van ontregelende zaken, lichamelijk of psychisch. Vaak is er één uitlokkende gebeurtenis, zoals een scheiding of overlijden, of juist een infectie met bijvoorbeeld een darmparasiet. Dan kan er een proces ontstaan dat de klachten in stand houdt. Door de pijn, of de angst erover, slapen mensen bijvoorbeeld slechter, ze raken in een isolement, of durven niet meer te bewegen door de pijn. Zo gaat het van kwaad tot erger. Om uit die negatieve spiraal te komen, moet een behandeling zich dus ook op lichaam én geest richten.

Psychologische hulpverlening verminderd de klachten vaak wel, maar het effect varieert. Dat concludeerden onderzoekers van het VU Medisch Centrum in Amsterdam onlangs in een groot overzichtsartikel (Cochrane Database Systematic Reviews, 1 november 2014).

Lees verder…https://www.nrc.nl/nieuws/2015/01/31/ziek-maar-waarvan-1461401-a645115